Xây dựng con người “Thủ đô xã hội chủ nghĩa” như mong muốn của Chủ tịch Hồ Chí Minh

Kỳ I: Xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh - Tầm nhìn chiến lược về phát triển con người toàn diện, lan tỏa giá trị văn hóa Thăng Long

Theo tư tưởng Hồ Chí Minh, xây dựng chủ nghĩa xã hội phải bắt đầu từ xây dựng con người xã hội chủ nghĩa - những người có lý tưởng cách mạng, đạo đức trong sáng, tri thức, năng lực và tinh thần cống hiến vì cộng đồng. Trong bài viết: “Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam” nhân kỷ niệm 131 năm Ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh (ngày 16-5-2021) cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng khẳng định: “Xã hội xã hội chủ nghĩa mà nhân dân ta đang xây dựng là một xã hội: do nhân dân làm chủ; có nền kinh tế phát triển cao dựa trên lực lượng sản xuất hiện đại và quan hệ sản xuất tiến bộ, phù hợp; có nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc; con người được phát triển toàn diện...”(1). Với Hà Nội - Thủ đô ngàn năm văn hiến, trung tâm chính trị, văn hóa, giáo dục của cả nước, việc cụ thể hóa lý tưởng xã hội chủ nghĩa vào từng con người mang ý nghĩa đặc biệt tiên phong. Theo đó, hình ảnh con người “Thủ đô xã hội chủ nghĩa” được hiện thực hóa sinh động qua nếp sống thanh lịch, văn minh, trách nhiệm công dân cao, năng lực thích ứng mạnh mẽ với thời đại số và được nuôi dưỡng từ môi trường gia đình, học đường đến cộng đồng xã hội. Thực tiễn Hà Nội cho thấy, lý tưởng xã hội chủ nghĩa đã và đang được lan tỏa thông qua nhiều cơ chế, chính sách, mô hình thiết thực - từ bộ quy tắc ứng xử, các phong trào thi đua văn hóa cho đến chiến lược phát triển con người toàn diện, góp phần xây dựng Thủ đô thực sự trở thành hình mẫu xã hội chủ nghĩa như mong muốn của Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Năm 2025 mang ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong tiến trình phát triển đất nước, gắn liền với nhiều dấu mốc lịch sử trọng đại; là năm cuối nhiệm kỳ Đại hội XIII của Đảng, năm tổng kết, đánh giá toàn diện, sâu sắc tình hình thực hiện các mục tiêu, nhiệm vụ đã đề ra trong các lĩnh vực kinh tế - xã hội, xây dựng Đảng và hệ thống chính trị; năm toàn Đảng, toàn dân, toàn quân ta thi đua chào mừng đại hội đảng bộ các cấp tiến tới Đại hội XIV của Đảng. Trong bối cảnh đó, yêu cầu phát triển nhanh và bền vững Thủ đô Hà Nội - trung tâm chính trị - hành chính quốc gia, đầu mối đối ngoại, trung tâm lớn về văn hóa, giáo dục, khoa học, kinh tế của đất nước ngày càng cấp thiết.

Không chỉ mang sứ mệnh đại diện cho quốc gia, Thủ đô Hà Nội còn là nơi kết tinh, lan tỏa những giá trị lịch sử, văn hóa tiêu biểu của dân tộc Việt Nam. Vì vậy, xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh không chỉ là một nhiệm vụ mang tính đặc thù của Thủ đô, mà còn là một phần quan trọng trong chiến lược phát triển con người Việt Nam toàn diện, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước trong thời kỳ hội nhập quốc tế sâu rộng.

Với vị trí đặc biệt quan trọng của Thủ đô, trong nhiều nhiệm kỳ đại hội Đảng, nhất là 3 nhiệm kỳ gần đây, các văn kiện, nghị quyết của Trung ương đều nhấn mạnh vai trò, vị thế của Hà Nội, đề ra những định hướng, chỉ đạo cụ thể để Hà Nội phát huy tốt hơn vai trò, vị thế trong sự nghiệp xây dựng và phát triển đất nước. Hà Nội cũng luôn xác định rõ vị trí, vai trò, thế mạnh, chủ động, sáng tạo thực hiện các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước.

Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn quan tâm tới sự phát triển của “trái tim đất nước”. Tại “Hội nghị cán bộ toàn Đảng bộ Hà Nội” ngày 25-4-1959, Bác khẳng định quyết tâm xây dựng “Thủ đô Hà Nội phải trở thành một Thủ đô xã hội chủ nghĩa”(2). Thực hiện di nguyện của Người, làm theo lời Người dạy, trong Đại hội đại biểu Đảng bộ thành phố Hà Nội lần thứ XVII, ngày 12-10-2020, cố Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng đã khẳng định: “Hà Nội cũng chưa khi nào có được quy mô, vị thế, tầm vóc và cơ hội phát triển như bây giờ. Chính vì thế, yêu cầu đặt ra đối với Hà Nội cũng không thể như với các địa phương khác, mà phải cao hơn, sâu hơn, mạnh hơn… Do đó, cần khơi dậy lòng tự hào, tình yêu, tinh thần trách nhiệm với Hà Nội; tuyên truyền trong dân, giáo dục thế hệ trẻ; nêu cao lòng tự trọng, tự tin, từ đó thấy rõ trách nhiệm với Hà Nội. Xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh, hiện đại, tôn trọng pháp luật. Người Hà Nội phải sống thực sự có văn hóa, tiêu biểu cho văn hóa dân tộc. Đó là lối sống nhân ái, nghĩa tình, thủy chung, trong sáng, lịch sự”(3).

Bước vào kỷ nguyên mới, Tổng Bí thư Tô Lâm yêu cầu phát triển Thủ đô Hà Nội “Văn hiến - Văn minh - Hiện đại”, sớm trở thành thành phố kết nối toàn cầu, hội nhập sâu rộng, có sức cạnh tranh cao với khu vực và thế giới; người dân có mức sống và chất lượng cuộc sống cao; kinh tế, văn hóa, xã hội phát triển mạnh mẽ, đặc sắc, hài hòa, thật sự là trung tâm hội tụ, kết tinh văn hóa của cả nước, văn minh của nhân loại; có trình độ phát triển ngang tầm thủ đô các nước phát triển trong khu vực và trên thế giới”(4).

Đảng và Nhà nước ta luôn dành sự quan tâm đặc biệt để Hà Nội phát triển, trở thành một Thủ đô văn minh, hiện đại. Trong Nghị quyết số 15-NQ/TW, ngày 15-5-2022, của Bộ Chính trị “Về phương hướng, nhiệm vụ phát triển thủ đô Hà Nội đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045” nêu rõ: “Phát triển Thủ đô Hà Nội “Văn hiến - Văn minh - Hiện đại” là nhiệm vụ chính trị quan trọng đặc biệt trong chiến lược xây dựng và bảo vệ Tổ quốc với tinh thần “Cả nước vì Hà Nội, Hà Nội vì cả nước”; là trách nhiệm, nghĩa vụ của toàn Đảng, toàn dân, toàn quân, của cả hệ thống chính trị; là nhiệm vụ hàng đầu của Đảng bộ, chính quyền và nhân dân Thủ đô Hà Nội”(5). Nghị quyết số 30-NQ/TW, ngày 23-11-2022, của Bộ Chính trị “Về phát triển kinh tế - xã hội và bảo đảm quốc phòng, an ninh vùng đồng bằng sông Hồng đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045” chỉ rõ: “Phát triển Thủ đô xứng tầm với truyền thống ngàn năm văn hiến Thăng Long - Hà Nội, thực sự là trung tâm hội tụ, kết tinh văn hóa của cả nước”(6). Như vậy, phát triển sự nghiệp văn hóa, xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh, xứng đáng là trung tâm lớn về giáo dục và đào tạo, khoa học và công nghệ, y tế; bảo đảm an sinh, phúc lợi xã hội, nâng cao chất lượng cuộc sống của nhân dân Thủ đô là nhiệm vụ mà Đảng và Nhà nước tin tưởng, giao cho Đảng bộ, chính quyền và nhân dân Thủ đô.

Chính quyền địa phương nói chung, chính quyền Thủ đô nói riêng là một bộ phận cấu thành bộ máy Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nước ta. Để xây dựng một Thủ đô xã hội chủ nghĩa, không thể không xây dựng và hoàn thiện chính quyền Thủ đô, muốn vậy, càng không thể tách rời các các định hướng tổng thể xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa mà Đại hội XIII của Đảng đã đề ra. Mục tiêu tổng quát của việc xây dựng chính quyền Thủ đô là xây dựng nền hành chính thực sự dân chủ, pháp quyền, chuyên nghiệp, hiện đại, tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả, có năng lực kiến tạo phát triển, liêm chính, phục vụ nhân dân. Luật Thủ đô năm 2012 (sửa đổi năm 2024) được ban hành nhằm đáp ứng mục tiêu đặt ra của 3 nghị quyết (Nghị quyết số 15-NQ/TW, Nghị quyết số 06-NQ/TW và Nghị quyết số 30-NQ/TW năm 2022) do Bộ Chính trị ban hành liên quan đến phát triển Thủ đô Hà Nội. Trong điều kiện thực hiện mô hình chính quyền hai cấp ở nước ta, năm 2025 nhiều cơ hội mở ra cho Thủ đô Hà Nội phát triển khi Luật Thủ đô (sửa đổi năm 2024) với nhiều chính sách, quy định mới, bắt đầu có hiệu lực từ 1-1-2025, tạo điều kiện cho Hà Nội phát triển mạnh mẽ và đột phá trong thời gian tới.

Xây dựng con người phát triển toàn diện là một trong những nội dung cốt lõi, xuyên suốt trong đường lối phát triển của Đảng ta qua các thời kỳ. Văn kiện Đại hội XIII của Đảng tiếp tục khẳng định: “Phát triển con người toàn diện và xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc là nền tảng tinh thần vững chắc, là động lực nội sinh quan trọng cho phát triển đất nước nhanh và bền vững”(7). Trên cơ sở đó, việc xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh - hình mẫu của con người Việt Nam thời kỳ mới trở thành một nội dung trọng tâm trong chiến lược phát triển Thủ đô nói riêng và cả nước nói chung.

Trong Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 10 năm (2021 - 2030), Đảng ta đặc biệt nhấn mạnh đến việc phát huy giá trị văn hóa và sức mạnh con người Việt Nam, xem đây là một trong ba đột phá chiến lược để phát triển đất nước. Quan điểm phát triển con người toàn diện trong thời đại mới không chỉ giới hạn ở lĩnh vực giáo dục - đào tạo mà còn bao trùm mọi mặt đời sống xã hội, từ đạo đức, lối sống, văn hóa ứng xử đến ý thức công dân, tinh thần cộng đồng và trách nhiệm với xã hội.

Nghị quyết số 09-NQ/TU, ngày 22-2-2022 về “Phát triển công nghiệp văn hóa trên địa bàn Thủ đô giai đoạn 2021 - 2025, định hướng đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045” không chỉ nhằm phát huy tiềm năng to lớn của văn hóa như một ngành kinh tế, mà còn đặt văn hóa ở vị trí trung tâm của phát triển con người và xã hội, coi công nghiệp văn hóa là phương tiện hữu hiệu để lan tỏa những giá trị tốt đẹp, xây dựng nếp sống văn minh, hiện đại trong cộng đồng dân cư đô thị.

Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội đã ban hành hai quyết định quan trọng: Quyết định số 552/QĐ-UBND, ngày 25-1-2017, “Về việc ban hành quy tắc ứng xử của cán bộ, công chức, viên chức, người lao động trong cơ quan thuộc thành phố Hà Nội” và Quyết định số 1665/QĐ-UBND, ngày 10-3-2017, “Về việc ban hành quy tắc ứng xử nơi công cộng trên địa bàn thành phố Hà Nội”. Việc ban hành hai quy chế này góp phần định hình chuẩn mực hành vi, điều chỉnh nhận thức và nâng cao văn hóa ứng xử trong cộng đồng đối với cán bộ, đảng viên, người lao động và nhân dân Thủ đô.

Thành ủy Hà Nội cụ thể hóa chủ trương của Đảng bằng nhiều chương trình, đề án gắn với từng nhóm đối tượng cụ thể (học sinh, sinh viên, cán bộ, công chức, người lao động, cộng đồng dân cư…), triển khai từ các cơ quan hành chính đến từng tổ dân phố, trường học, khu dân cư. Ngày 19-2-2024, Thành ủy Hà Nội ban hành Chỉ thị số 30-CT/TU “Về tăng cường sự lãnh đạo của cấp ủy Đảng về xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh”, trong đó nhấn mạnh vai trò nêu gương của cấp ủy, chính quyền, cán bộ, đảng viên được đặt lên hàng đầu: “Tăng cường sự lãnh đạo của cấp ủy đảng, chính quyền các cấp trong việc xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh, xác định đây là nhiệm vụ chính trị trọng yếu, thường xuyên. Đề cao vai trò nêu gương của người đứng đầu cấp ủy, chính quyền các cấp trong việc triển khai thực hiện Chỉ thị”(8).

Có thể khẳng định, việc ban hành và tổ chức thực hiện đồng bộ các chủ trương của Đảng là minh chứng cho tầm nhìn chiến lược của Đảng bộ thành phố Hà Nội khi xác định văn hóa không chỉ là nền tảng tinh thần mà còn là trụ cột phát triển bền vững, là động lực cho chuyển đổi số, hội nhập quốc tế để nâng tầm hình ảnh Thủ đô trong khu vực và trên thế giới; góp phần xây dựng hình ảnh con người Thủ đô xã hội chủ nghĩa, thực hiện mong muốn “trở thành Thủ đô xã hội chủ nghĩa” của Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Góp phần định vị con người Hà Nội trong chiến lược phát triển bền vững Thủ đô

Trong buổi nói chuyện với sinh viên và cán bộ Việt Nam đang học tập và công tác tại Mát-xcơ-va, ngày 29-10-1961 Chủ tịch Hồ Chí Minh nhấn mạnh: “Muốn xây dựng chủ nghĩa xã hội phải có những con người xã hội chủ nghĩa”(9). Điều đó có nghĩa là “để trở thành một Thủ đô xã hội chủ nghĩa” như mong mỏi của Chủ tịch Hồ Chí Minh thì phải có con người Thủ đô xã hội chủ nghĩa. Nhận thức sâu sắc vai trò đặc biệt của con người - chủ thể trung tâm, đồng thời là động lực và mục tiêu của phát triển, Đảng bộ Thành phố Hà Nội đã xác định rõ nhiệm vụ xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh là một nội dung chiến lược, gắn liền với sự nghiệp phát triển văn hóa, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, bồi đắp giá trị đạo đức - xã hội trong điều kiện mới. Trong đó, việc ban hành và triển khai nghiêm túc, khoa học, kịp thời Chương trình số 06-CTr/TU và Nghị quyết số 09-NQ/TU, ngày 22-2-2022, của Thành ủy về “Phát triển công nghiệp văn hóa trên địa bàn Thủ đô giai đoạn 2021 - 2025, định hướng đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045” đã khẳng định rõ tầm nhìn chiến lược, tư duy toàn diện và quyết tâm chính trị cao của Đảng bộ thành phố Hà Nội trong việc phát triển con người Hà Nội thời kỳ mới.

Ngàn năm Thăng Long - Đông Đô - Hà Nội - ngàn năm văn hiến luôn là nơi kết tinh những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc Việt Nam. Từ thời Lý - Trần - Lê đến thời Nguyễn, Thăng Long không chỉ là trung tâm chính trị, quân sự mà còn là nơi hội tụ, kế thừa và phát huy của các giá trị của tri thức, đạo lý, lễ nghĩa, quy tắc ứng xử,... làm nên cốt cách của con người đất Kinh kỳ. Những nét đặc trưng đó tiếp tục được hun đúc qua nhiều thế hệ, tạo nên một hệ văn hóa đặc trưng, được ghi nhận bằng các nguyên tắc ứng xử, phẩm chất đạo đức, như: “kính trên, nhường dưới”, “thanh lịch, tao nhã”, “nhân nghĩa, thủy chung”, “trọng đạo lý, giữ thể diện”,… góp phần hình thành nên hình ảnh “người Hà Nội” mang bản sắc riêng biệt với sự khiêm nhường, tinh tế, khoan dung, thanh lịch...

Trong dòng chảy hội nhập quốc tế sâu rộng, với nhiều biến động xã hội mới, việc giữ gìn và phát huy cốt cách văn hóa Hà Nội ngàn năm văn hiến càng trở nên cấp thiết. Xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh không chỉ góp phần bồi đắp nền tảng tinh thần cho sự phát triển bền vững của Thủ đô, mà còn lan tỏa các giá trị văn hóa tích cực, góp phần “Khơi dậy khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc, phấn đấu đến giữa thế kỷ XXI, nước ta trở thành nước phát triển, thu nhập cao”(10), như Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng đã xác định.

Cùng với quá trình đô thị hóa nhanh, nền kinh tế thị trường phát triển mạnh mẽ, quá trình toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế sâu rộng, đặc biệt là sự phát triển khoa học, công nghệ, chuyển đổi số, đời sống xã hội ở Hà Nội đã và đang có nhiều biến đổi nhanh chóng. Những tác động đa chiều của môi trường kinh tế - xã hội hiện đại đã làm nảy sinh những biểu hiện lệch chuẩn, thậm chí là phản văn hóa…

Thực hiện mô hình chính quyền địa phương hai cấp - “ Chính quyền thân thiện, công sở thân ái, vì nhân dân phục vụ”, từ ngày 1-7-2025, cán bộ, công chức Hà Nội càng cần phát huy phẩm chất tinh thần trách nhiệm cao, thái độ phục vụ nhân dân tận tình, trung thực, liêm chính, không ngại khó khăn, gian khổ, dám nghĩ dám làm, dám chịu trách nhiệm, có ý thức tuân thủ pháp luật, có thái độ làm việc nghiêm túc, trách nhiệm, không né tránh, đùn đẩy công việc. Nâng cao ý thức phục vụ nhân dân, coi việc phục vụ nhân dân là nhiệm vụ hàng đầu, tạo điều kiện thuận lợi tối đa cho người dân và doanh nghiệp. Xây dựng phong cách làm việc chuyên nghiệp, tận tâm, trung thực, liêm khiết, không tham nhũng, tiêu cực, kiên quyết đấu tranh với các biểu hiện suy thoái, vi phạm pháp luật…

Trong bối cảnh thực hiện mô hình chính quyền địa phương hai cấp - “chính quyền thân thiện, công sở thân ái, vì nhân dân phục vụ”, việc giữ gìn, phát huy cốt cách thanh lịch, văn minh của người Hà Nội truyền thống càng là yêu cầu mang tính cấp thiết, đồng thời cũng đặt ra nhiệm vụ bổ sung hệ chuẩn giá trị phù hợp với thời đại mới. Nghị quyết Hội nghị Trung ương 9 khóa XI “Về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước” xác định rõ hệ giá trị cốt lõi của con người Việt Nam thời kỳ mới gồm: Yêu nước, nhân ái, trung thực, trách nhiệm, kỷ cương, sáng tạo. Đây cũng chính là những phẩm chất cần được khơi dậy và lan tỏa mạnh mẽ trong quá trình xây dựng hình ảnh người Hà Nội hiện đại hôm nay.

Để cụ thể hóa hệ giá trị đó, Thành ủy Hà Nội đã cụ thể hóa thành những tiêu chí ứng xử trong nhiều lĩnh vực: nơi công sở, nơi công cộng, trong gia đình và trong cộng đồng; phát động phong trào “Người Hà Nội ứng xử đẹp”, “Học sinh Hà Nội thanh lịch, văn minh”, xây dựng bộ quy tắc ứng xử phù hợp với từng đối tượng, môi trường sống. Những nỗ lực này thể hiện quyết tâm chính trị cao của Đảng bộ và chính quyền Thành phố trong việc giữ gìn và phát huy phẩm chất cao đẹp của người Hà Nội trong thời kỳ đổi mới và hội nhập.

Sau hơn hai năm thực hiện Chương trình số 06-CTr/TU, Thành phố đã tổ chức hàng nghìn buổi tuyên truyền, tọa đàm, hội thảo nâng cao nhận thức về văn hóa và đạo đức công vụ; nhiều mô hình điển hình trong ứng xử văn hóa đã được nhân rộng. Phong trào “Người Hà Nội ứng xử đẹp”, “Trường học thân thiện, học sinh tích cực”, “Xây dựng tuyến phố văn minh”, “Không gian văn hóa Hồ Gươm”, “Thành phố sáng - xanh - sạch - đẹp”, “Gia đình văn hóa - cộng đồng văn hóa” được lan tỏa rộng rãi trong đời sống xã hội… Tỷ lệ gia đình văn hóa đạt trên 87%; tỷ lệ khu dân cư văn hóa đạt gần 85%; nhiều địa phương duy trì hiệu quả “Tổ tự quản văn hóa”, “Câu lạc bộ người tốt - việc tốt”, góp phần nâng cao đời sống tinh thần, củng cố nền tảng đạo đức - xã hội(11).

Việc định hình chuẩn mực người Hà Nội thanh lịch, văn minh không chỉ là quá trình giáo dục, rèn luyện bền bỉ mà còn đòi hỏi phải có sự tham gia tích cực, chung sức đồng lòng của cấp ủy, chính quyền các cấp, cả hệ thống chính trị, các thiết chế văn hóa - giáo dục - truyền thông và chính mỗi công dân Thủ đô. Đó vừa là sự kế thừa truyền thống, vừa kiến tạo giá trị mới, để từ đó hình thành nên phẩm chất, cốt cách người Hà Nội hiện đại có văn hóa, trách nhiệm, có khát vọng vươn lên trong kỷ nguyên mới của Thủ đô và của đất nước./.

                                                            Quốc Tuấn (Theo báo Hochiminh.vn)